Bitloos paardrijden

Paardensport is één van de meest beoefende sporten in Nederland. Door het grote aantal paarden in Nederland is er steeds meer van doen over paardenwelzijn, bijvoorbeeld wanneer het gaat om de huisvesting van paarden en leven in kuddeverband. Daarnaast is er sinds een aantal jaren een grote ontwikkeling gaande binnen de paardensport: bitloos paardrijden.

Door: Petra Mensink.

Paardrijden zonder bit

Er bestaan nog veel vooroordelen en aannames over het paardrijden zonder bit. Bitloos rijden zou niet veilig zijn, het zou bij veel paarden niet kunnen, het zou niet mogelijk zijn om het paard nageeflijk en in aanleuning te rijden, of het zou juist heel knap en bijzonder zijn.

Ook lees je dikwijls controversen; aan de ene kant zou je zonder bit geen ‘controle’ hebben omdat het niet streng en pijnlijk genoeg inwerkt zoals een bit dat wel doet, en aan de andere kant is men bang om de neus van het paard zeer te doen, te beschadigen of zelfs te breken. Er wordt eigenlijk nooit stilgestaan bij het feit dat we juist met een bit behoorlijke schade kunnen berokkenen aan de mond van het paard.

Kwetsbaarheid

Niemand staat bijvoorbeeld stil bij het risico van het breken van de kaken, terwijl de kaken van een paard veel kwetsbaarder zijn (dunner en smaller) dan de neus. Ook realiseren maar weinig mensen zich dat het metalen bit hoe dan ook in de paardenmond drukt, prikt, knijpt of wrijft, zelfs wanneer men denkt met stille, zachte handen te rijden. Het bit ligt altijd op en tegen de zeer gevoelige delen zoals de tong, de lagen, de voorste kiezen, de wangslijmvliezen en de mondhoeken en dikwijls ook tegen het verhemelte en de zeer gevoelige wolfskiesjes.

Bekijk het dus eens van beide kanten: wanneer je dermate onhandig of ruw rijdt dat je denkt dat je het neusbeen zou kunnen breken of beschadigen, wat denk je dat dit met de mond doet wanneer je op diezelfde manier met een bit rijdt? Daarnaast speelt de gevoeligheid van de mond ook nog een zeer grote rol; in het blog Druk in de mond versus druk op de neus kun je hier meer over lezen.

Gevoeligheid

Gevoel wordt bepaald door zenuwuiteinden, niet door de zenuwen zelf. Er lopen wel zenuwen over het hoofd, maar de zenuwuiteinden lopen voornamelijk richting de lippen, de neusgaten en de binnenkant van de neus en de mond. Dit is ook logisch, aangezien de snuit een voelorgaan van het paard is, dus gevoeligheid in en rond de mond is voor een paard een must.

De zenuwuiteinden in de mond liggen onder het zeer dunne mondslijmvlies, terwijl de zenuwbanen in het hoofd goed beschermd en diep onderin de huid liggen. Slijmvlies is bovendien heel erg dun en beter geïnnerveerd en doorbloed dan huid en daarmee ook veel gevoeliger dan de huid. Dit betekent dat een prikkel of druk op plekken waar zenuwuiteinden lopen – zoals in de mond - veel meer impact heeft dan eenzelfde prikkel of druk op plekken waar alleen zenuwbanen lopen, zoals op de rest van het hoofd.

De plaats van de neusriem

Wel is het belangrijk dat de neusriem van het bitloze hoofdstel op de juiste plaats komt te liggen, dat wil zeggen op of vlak boven de neusinhammen. Deze plek kun je goed voelen wanneer je met twee vingers aan weerszijden van boven naar onder over de neusbrug gaat. Waar de inhammen aan de bovenkant ophouden, daarboven hoort de neusriem te liggen. Het blog De juiste ligging van de neusriem geeft hier meer uitleg over.

Bitloze systemen en de overstap

Wanneer je bitloos wilt gaan rijden, dan is er behoorlijk wat keus in het type, de uitvoering, het materiaal en de werking van het hoofdstel. Of een hoofdstel wel of niet bevalt, is heel individueel; het type paard, het type ruiter, de combinatie van deze twee en vooral ook de drukgevoeligheid van het paard.

Hoe de overstap naar bitloos gemaakt kan worden van bit naar bitloos is afhankelijk van hoe het paard nu (met bit) wordt gereden, hoe de verstandhouding tussen ruiter en paard is en wat de 'afspraken' tussen beide zijn. Wanneer ruiters gewend zijn om veel of hoofdzakelijk met de teugels (en dus met het bit) te rijden, dan zal de overstap enige voorbereiding vragen. Deze voorbereiding kan grondwerk zijn, waarin het paard èn de ruiter geleerd wordt te vertragen, te versnellen, een overgang te maken, te wenden, te wijken en te stoppen op lichaamstaal, stem en energie. Dit kan dan meegenomen worden naar het rijden en het paard zal, ook zonder bit, begrijpen wat de ruiter van hem vraagt. Wanneer de ruiter al gewend is om voornamelijk met zit, focus, energie en stem te rijden en de communicatie tussen ruiter en het paard goed is, zal de overstap naar bitloos vrij gemakkelijk gaan. Eerst in de bak of omheinde wei, waar rustig ervaren kan worden hoe het paard reageert op zit/stem en daarop rustig terugkomt in tempo en dergelijke.

Iedereen heeft zijn eigen ervaring met een bepaald hoofdstel en dat komt omdat iedereen zijn eigen vorm van communicatie heeft met zijn of haar paard. Bij de één zal een bepaald hoofdstel, inwerking en materiaal perfect werken, terwijl de ander hier weer heel andere ervaringen mee heeft. De veelgestelde vraag “Welk bitloos hoofdstel kan ik het beste nemen” is alleen te beantwoorden met “Kies voor een zo zacht en vriendelijk mogelijk hoofdstel, zodat je je paard geen pijn meer kunt doen”.

KNHS en bitloos dressuur

Sinds 1 april 2010 is het door de KNHS toegestaan om op dressuurwedstrijden bitloos te starten. Daar waren aanvankelijk nog wel beperkingen aan verbonden, zoals apart uitgeschreven rubrieken, speciaal ‘opgeleide’ juryleden en deelname t/m de klasse L2. Deze beperkingen zijn inmiddels komen te vervallen, waardoor iedere combinatie gewoon tussen de ‘bitruiters’ kan starten, t/m de klasse M2. Per 1 april 2021 is het ook in de Z dressuur toegestaan om bitloos te starten. Het is een kwestie van tijd dat bitloos ook in hogere klassen toegestaan zal zijn.

FNRS en SRR en bitloos

De FNRS staat per 1 april 2009 alle FNRS-maneges officieel toe om de paarden met een bitloos hoofdstel te laten lopen. Dit betekent dat niet alleen de lessen, maar ook alle FNRS-wedstrijden bitloos mogen worden verreden. Steeds meer maneges maken dan ook de overstap naar bitloze lessen, om - met name in de beginnerslessen - de monden van de paarden en pony’s te sparen.

En bij de SRR is het sinds 1 juli 2011 toegestaan om bitloos aan het examen ruiterbewijs deel te nemen. Positieve ontwikkelingen dus!

Tot slot

Met dit artikel wil ik niet beweren dat bitloos per definitie vriendelijker is dan een bit. Alle soorten manieren van rijden en middelen kunnen foutief gebruikt worden en kunnen dus schadelijk zijn voor het paard. En het is ook niet zo dat ruiters zonder bit hun gang kunnen gaan met een hardhandige manier van rijden "omdat dat minder erg zou zijn". Bitloos vrijwaart niemand van ruw rijden. Wanneer het rijden niet zo gaat zoals de ruiter zou willen, dan adviseer ik altijd terug te gaan naar de basis. In het blog De basis van het paardrijden leg ik uit wat ik hiermee bedoel.